برنامه های غیر متمرکز (DApps)؛ نحوه کار، خصوصیات و کاربردها

امور مالی غیر متمرکز (Decentralized Finance) یا به اختصار (DeFi)، یک نمونه نوظهور و در حال گسترش در دنیای اقتصاد دیجیتال است که به سازماندهی و فعال کردن تراکنش‌ها، مبادلات و خدمات مالی مبتنی‌ بر ارزهای دیجیتال می‌پردازد. به‌واسطه رشد دیفای، رشد اپلیکیشن‌ های غیر متمرکز (DApps) که جزئی از این صنعت هستند نیز، افزایش داشته است.

با پیشرفت روزافزون حوزه DeFi، اپلیکیشن‌ها و خدمات غیرمتمرکز نیز به سرعت در حال رشد هستند. در سال ۲۰۲۳، درآمد حاصل از بازار دیفای به مبلغ ۱۷,۷۴۰ میلیون دلار امریکا رسیده است و پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۲۸ با نرخ رشد سالانه ۱۵.۸۶ درصد، به ۳۷,۰۴۰ میلیون دلار امریکا افزایش یابد.

ایده انقلابی دیفای که مشتریان را قادر می‌سازد با شفافیت، امنیت و استقلال بیشتر، به خدمات مالی دسترسی یابند، تحولی است که جهان را به سوی یک آیندهٔ مالی بی‌واسطه و بدون مرجع متمرکز، سوق می‌دهد. در دیفای، همه افرادی که به اینترنت متصل هستند می‌توانند بدون محدودیت به انجام فعالیت های مالی بپردازند.

بنابراین، فهم دقیق از برنامه‌های غیر متمرکز یا Dapps و نحوه عملکرد آن‌ها بسیار حیاتی است.

برنامه غیر متمرکز (DApp) چیست؟

برنامه ‌های غیر متمرکز (Decentralized Applications) یا به اختصار (DApps)، نوعی برنامه نرم‌افزاری توزیع‌شده و منبع‌باز (Open Source) هستند که به‌جای این که روی یک رایانه واحد اجرا شوند، روی شبکه بلاک چین یا شبکه همتا به همتا (P2P) اجرا می‌شوند. به همین دلیل، DApps که dapps نیز نامیده می‌شوند، خارج از حیطه اختیار و کنترل یک مقام واحد قرار دارند.

به‌عنوان مثال، یک توسعه‌دهنده (دولوپر) می‌تواند یک DApp مشابه X ایجاد کند و آن را روی یک بلاک چین قرار دهد؛ در این سناریو هر کاربر می‌تواند پیام‌هایی را منتشر کند که پس از ارسال، هیچ‌کس حتی سازندگان برنامه نیز قادر به حذف پیام‌ها نخواهند بود.

تاریخچه اپلیکیشن های غیر متمرکز

تاریخچه برنامه ‌های غیر متمرکز، مربوط به زمانی است که ویتالیک بوترین (Vitalik Buterin) و همکارانش در سال ۲۰۱۳ پس از معرفی اتریوم (ETH)، به‌دنبال دستیابی به یک روش زندگی غیرمتمرکز بودند.

بوترین یک اینترنت مبتنی‌ بر بلاک‌چین را تصور کرده بود که در آن کاربران به جای شرکت‌ها کنترل را برعهده داشتند. در سال ۲۰۱۴، «دیوید جانستون» و «شاون ویلکنسن» با انتشار بیانیه‌ای تحت عنوان «تئوری عمومی برنامه‌های غیر متمرکز» اقدام به معرفی شروط و مفاهیم اصلی DApps کردند.

برنامه های غیر متمرکز چگونه کار می کنند؟

کارکرد برنامه‌ های غیر متمرکز (dApps) مشابه اپلیکیشن‌های معمولی است اما چند تفاوت به شرح زیر دارند:

کاربردهای برنامه های غیر متمرکز

برنامه‌های غیر متمرکز برای تمرکزدایی از طیف گسترده‌ای از خدمات، تراکنش‌ها، داده‌ها و حذف واسطه‌ها و اشخاص ثالث ایجاد شده‌اند؛ چند نمونه از رایج‌ترین کاربردهای برنامه‌های غیر متمرکز عبارتند از:

• خدمات مالی و سرمایه‌گذاری غیر متمرکز
• مدیریت زنجیره تامین و تدارکات
• تایید هویت
• معاملات املاک و مستغلات
• مراقبت‌های بهداشتی
• برنامه‌های آموزشی
• بازی و سرگرمی
• خلق محتوا در رسانه‌های اجتماعی

پیشرفت‌های فراگیر در حوزه برنامه‌ های غیر متمرکز، به ایجاد یک اکوسیستم گسترده از امکانات و کاربردهای گوناگون منجر شده که جهانی غیر متمرکز با ارتباطات شفاف و امن را ایجاد کرده است.

در جایی که شفافیت، امنیت و حریم خصوصی تراکنش‌ها به عنوان اصول اساسی حاکم بر مالکیت، کنترل داده‌ها و دارایی‌های دیجیتال در نظر گرفته شده، موارد استفاده برنامه‌های غیر متمرکز در زمینه‌های مختلف بیش از پیش گسترش یافته است. در ادامه، بیشتر درباره این کاربردها صحبت می‌کنیم.

خدمات مالی

برنامه‌های غیر متمرکز به کاربران امکان مدیریت دارایی‌های خود به شیوه‌ای بازتر و شفاف‌تر می‌دهند تا برای تسهیل تراکنش‌های مالی همتا به همتا، از جمله مبادله ارزها یا انتقال دارایی‌ها از آن استفاده کنند. در این صورت طرفین حاضر در معامله، کنترل بیشتری بر تراکنش‌های خود داشته و مجبور نیستند سهمی از تراکنش یا بهره را به بانک‌های واسطه بپردازند.

مدیریت زنجیره تامین

با افزایش شفافیت و پیشرفت در مدیریت زنجیره تامین، می‌توان با استفاده از برنامه های غیر متمرکز (DApps) اصالت، منشا، و سابقه محصولات خریداری شده را تایید کرد. این برنامه‌ها با فراهم‌سازی امکان پیگیری دقیق محصولات خریداری شده از مبدا تا مقصد، تجربه خریدی اطمینان‌بخش و شفاف برای مصرف‌کنندگان به‌وجود می‌آورند.

تایید هویت

اپلیکیشن‌های غیر متمرکز برای ذخیره‌سازی مطمئن و تایید اطلاعات هویتی، (مانند فهرست رای‌دهندگان یا برنامه‌های گذرنامه)، به عنوان ابزاری قدرتمند استفاده می‌شوند.

املاک و مستغلات

یکی دیگر از مزایای بی‌نظیر برنامه‌های غیر متمرکز، تسهیل فرآیند خرید و فروش املاک و مستغلات بین خریداران و فروشندگان است. افراد با استفاده از این برنامه‌ها، می‌توانند مالکیت دارایی، اسناد و سایر مدارک حیاتی را به‌صورت امن و سریع در شبکه بلاکچین جابه‌جا کنند.

دارندگان دارایی می‌توانند مالکیت، اسناد، و سند‌های حیاتی را با امنیت بیشتری پیگیری کرده و فرآیند اجرایی آن‌ها را به‌شکل قابل ملاحظه‌ای سرعت بخشند.

مراقبت‌های بهداشتی

برنامه‌های غیر متمرکز علاوه‌ بر ذخیره و ردیابی سوابق پزشکی، با ایجاد یک بستر مطمئن و کارآمد، توانسته زمینه را برای تسهیل روابط همکاری میان متخصصان و پزشکان فراهم کند.

آموزش

در حوزهٔ آموزش، برنامه‌های غیر متمرکز به عنوان پلتفرم‌های یادگیری آنلاین ظاهر شده وبا فراهم کردن امکان ارتباط مستقیم بین دانش‌آموزان و معلمان، فرصتی برای تبادل دوطرفه اطلاعات و تجربیات فراهم می‌کنند. این فضا همچنین باعث تشویق دانش‌آموزان به مشارکت فعال در فرآیند یادگیری می‌شود.

بازی

اپلیکیشن های غیرمتمرکز در دسته بازی و سرگرمی، رویکرد جدیدی برای مالکیت دارایی و پاداش بازیکن‌ها ایجاد کرده که باعث تقویت محیط بازی شده است. فناوری بلاک چین تضمین می‌کند که بازی منصفانه و شفاف برگزار شده و کاربران کنترل کامل بر دارایی‌های خود درون بازی داشته باشند.

پلتفرم‌ های اجتماعی

انواع DApps در فضای بلاک چین به‌عنوان جایگزینی برای شبکه‌های اجتماعی سنتی به وجود آمده‌اند که کاربران بتوانند بدون حضور و کنترل مرجع مرکزی، محتوای مورد نظر را بدون هیچ‌گونه سانسوری در شبکه‌های آنلاین به اشتراک بگذارند.

که شرایطی فراهم می‌کنند کاربران بتوانند بدون نیاز به حضور و کنترل مرجع مرکزی، محتوای مورد نظر خود را بدون هیچ‌گونه سانسوری در فضای آنلاین به اشتراک بگذارند.

ویژگی ها و خصوصیات برنامه های غیر متمرکز

ویژگی‌های منحصربه‌فرد برنامه‌های غیر متمرکز به شرح زیر هستند:

• دارای کدهای منبع باز
• شفافیت بالا
• غیر متمرکز بودن
• مقاومت در برابر سانسور
• بدون آسیب یا خرابی

منبع باز (Open Source)

اپلیکیشن های غیر متمرکز براساس کدهای منبع باز ساخته شده‌اند؛ به این معنی که کد منبع (Source Code) برنامه به‌صورت عمومی در دسترس همگان قرار داشته و می‌توانند از آن استفاده کنند.

اُپن سورس بودن برنامه‌های غیر متمرکز، به شکل‌گیری فرآیندی شفاف و مشارکتی منجر شده که امنیت و یکپارچگی بیشتری نسبت به برنامه‌های متمرکز دارد.

شفافیت

شفافیت برنامه‌های غیرمتمرکز به این معنی است که تمام تراکنش‌ها و تعاملات در یک دفتر کل عمومی (بلاک چین) ثبت شده و برای هر کسی قابل‌ مشاهده است.

غیر متمرکز (Decentralized)

غیرمتمرکز بودن در اپلیکیشن های غیر متمرکز به این معنی است که هیچ نهاد یکپارچه‌ای برای کنترل کل سیستم وجود ندارد. به همین دلیل، این برنامه‌ها تحت تأثیر خطرات و مشکلات ناشی از وجود نقطه مرکزی قرار نمی‌گیرند؛ این خصوصیت، باعث افزایش سطح امنیت در مقایسه با برنامه‌های متمرکز شده است.

ضد سانسور

برنامه‌های غیر متمرکز در برابر سانسور مقاوم هستند؛ به این معنی که امکان تعطیلی یا کنترل آن‌ها توسط یک مرجع متمرکز وجود ندارد. برای خاموش کردن یا کنترل برنامه لازم است که تمامی گره‌ها خاموش شوند و انجام چنین اقدامی برای هیچ دولت یا نهادی در حال حاضر مقدور نیست.

گره یا نود/Node می‌تواند هرگونه دستگاه الکترونیکی باشد که وظیفه نگهداری از کپی‌های بلاک چین (نسخه‌های رونوشت بلاکچین) و حفظ عملکرد صحیح شبکه را به عهده دارد.

فعالیت بدون اختلال و بی وقفه

انواع برنامه‌های غیر متمرکز قابلیت کار بدون وقفه را دارند؛ به این معنی که حتی اگر مشکلی برای یک منبع به وجود بیاید، منابع دیگر در شبکه همتا به همتا همچنان برنامه را در حالت اجرا نگه داشته و کاربران می‌توانند در هر زمان به آن دسترسی داشته باشند.

نقاط قوت و ضعف برنامه های غیرمتمرکز

آگاهی از مزایا و معایب استفاده از اپلیکیشن های غیر متمرکز می‌تواند به درک بهتر آن‌ها کمک کند. در جدول زیر برخی از این نقاط قوت و ضعف را ذکر کرده‌ایم:

انواع برنامه های غیر متمرکز

اپلیکیشن‌های غیر متمرکز با توجه به روش ایجاد آن‌ها، به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند؛ در ادامه، به بررسی دقیق‌تر انواع این دسته‌بندی‌ها می‌پردازیم:

برنامه های غیر متمرکز نوع ۱

نوع اول اپلیکیشن‌های غیر متمرکز که تحت عنوان Blockchain-Native DApps شناخته می‌شوند، دارای زنجیره بلاک چین مخصوص به خود بوده و به هیچ پروتکل دیگری وابستگی ندارند.

برخی از شناخته‌شده‌ترین نمونه‌های شبکه های غیرمتمرکز که بلاک چین اختصاصی خود را دارند، عبارتند از:

• بیت کوین (Bitcoin)
• لایت کوین (Litecoin)
• بیت کوین کش (Bitcoin Cash)
• دش (Dash)

برنامه های غیر متمرکز نوع ۲

اپلیکیشن های غیر متمرکز نوع دوم بر روی شبکه‌های بلاک چین موجود (نوع اول) از جمله بیت کوین ساخته شده و معمولاً به‌عنوان پروتکل‌هایی با توکن‌های خاص خود برای مبادلات غیر متمرکز فعالیت دارند.
پروتکل Omni، یک نمونه شناخته شده از Type 2 DApp است که امکان تبادل همتا به همتای دارایی‌ها را با استفاده از بلاک چین بیت کوین (به‌عنوان پایه) فراهم کرده است.

برنامه های غیر متمرکز نوع ۳

اپلیکیشن های غیر متمرکز نوع سوم، بر روی نوع دوم ساخته شده تا با استفاده از پروتکل‌ها و نشانه‌های آن‌ها به‌عنوان پایه به برقراری ارتباطات غیرمتمرکز بپردازند. معروف‌ترین نمونه این شبکه SAFE، یکی از شبکه‌های ذخیره‌سازی داده و ارتباطات غیر متمرکز است که منابع محاسباتی کاربران خود را جایگزین مراکز داده و سرورهای متمرکز کرده است.

معرفی شناخته شده ترین اپلیکیشن های غیر متمرکز

برترین و محبوب‌ترین برنامه های غیر متمرکز که هرکدام تجربه کاربری منحصر‌به‌فردی از قابلیت‌های بلاک‌چین ارائه می‌دهند، عبارتند از:

صرافی پنکیک سواپ (PancakeSwap)

صرافی غیر متمرکز PancakeSwap که بر بستر زنجیره هوشمند بایننس (Binance) فعالیت می‌کند، به کاربران اجازه می‌دهد توکن های مبتنی بر استاندارد BEP-20 را با هزینه‌ای بسیار کم به یکدیگر تبدیل (Swap) کنند. این پلتفرم با بیش از ۲.۸ میلیون کاربر و ۹.۹ میلیارد دلار ارزش کل قفل شده (TVL)، به‌دلیل ساختار غیر متمرکز خود هزینه‌های کمتر و تراکنش‌های سریع‌تر را برای کارابران فراهم کرده است.

پنکیک سواپ، یکی از کاربردی‌ترین صرافی‌های غیر متمرکز با رابط کاربری منحصر‌به‌فرد است که طیف وسیعی از راه‌های کسب درآمد از جمله کشاورزی، بخت‌آزمایی، شرکت در قرعه‌کشی و کلکسیون‌های NFT را در اختیار کاربران خود قرار داده است.

پروتکل کامپاند (Compound)

پروتکل Compound یکی از پروژه‌های موفق حوزه دیفای است که با یک سیستم وام‌دهی همتا به همتای منحصربه‌فرد، امکان کسب سود از طریق ارائه نقدینگی به وام‌گیرندگان را برای کاربران فراهم کرده است.
عملکرد پروتکل کامپاند از طریق قراردادهای هوشمندی است که به‌صورت خودکار، بدون نیاز به مجوز و واسطه‌ها، امکان استقراض بین وام‌گیرنده و وام‌دهندگان را به صورت کاملاً شفاف فراهم آورده است.

پلتفرم اوپن سی (OpenSea)

صرافی OpenSea، یکی از بزرگ‌ترین پلتفرم‌های غیرمتمرکز برای خرید و فروش NFT (توکن‌ غیرقابل معاوضه) است که امکان معامله دارایی‌های مختلف دیجیتال از جلمه کلکسیون‌های کمیاب، بازی و حتی املاک مجازی را برای کاربران فراهم کرده است.

شبکه راریبل (Rarible)

شبکه Rarible یک بازار NFT محبوب و پرطرفدار است که به‌دلیل سهولت استفاده و عدم‌نیاز به مهارت کد نویسی، بسیار مورد علاقه معامله‌گران NFT قرار گرفته است. که تفاوت آن با بقیه جاها در این است که احتیاج به مهارت برنامه‌نویسی ندارد.

اکسی اینفینیتی (Axie Infinity)

اکسی اینفینیتی یک بازی مبتنی‌بر بلاک چین اتریوم است که با بیش از ۱.۵ میلیون کاربر فعال، صنعت بازی را متحول کرده است. این بازی در مورد جمع‌آوری، پرورش و مبارزه با موجودات کوچکی به‌نام Axie است؛ این موجودات، دارایی‌های دیجیتالی هستند که قابلیت معامله در بازار آزاد همچون توکن‌ غیرقابل تعویض (NFT) را دارند. جالب است بدانید که هر اکسی، دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی است که باعث ارزشمندی آن‌ها می‌شود.

آینده برنامه های غیر متمرکز چگونه پیش بینی می شود؟

در مقاله حاضر، به بررسی ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد برنامه‌های غیر متمرکز (DApps) پرداخته شد؛ این برنامه‌ها با ویژگی‌هایی همچون دارا بودن کدهای منبع باز، شفافیت بالا، غیرمتمرکز بودن و مقاومت در برابر سانسور، نمایندگانی از نسل جدید فناوری محسوب می‌شوند.

ماهیت دیفای (DeFi) تمرکز زدایی و حذف نظارت نهادهای دولتی بر امور مالی است و هدف اصلی برنامه‌های غیر متمرکز مبتنی بر دیفای، ارائه قدرت و کنترل بیشتر به یک اندازه و به تمامی کاربران شبکه بلاک چین است.

تغییر دیدگاه نسبت به اهمیت مفهوم مرجعیت در امور مالی، به واسطه بهره‌گیری از توافقات هوشمند و پروتکل‌های غیرمتمرکز است؛ چرا که امکان انجام تراکنش‌های همتا به همتا را در یک سیستم، بدون وابستگی به نهاد نظارتی به واقعیت تبدیل کرده است.

با گسترش روزافزون کاربردهای برنامه‌های غیر متمرکز، شرکت‌های بزرگ نیز علاقه زیادی به بهره‌مندی از این فناوری نشان داده و امکان پیاده‌سازی DApps را در محصولات خود به وجود آورده‌اند. این تحول نه‌تنها نشان‌دهندهٔ نیاز به بهینه‌سازی فعالیت‌ها و بهبود ارتباطات در این شرکت‌ها است، بلکه نمایانگر توانایی برنامه‌های غیر متمرکز در اجرا و انجام تراکنش‌ها با کارایی بالا، شفافیت فراوان، آن هم خارج از مرکز کنترل متمرکز است. این پدیده در حال ایجاد یک تحول عظیم در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات (IT) است، که در آینده نقش به‌سزایی در بهبود عملکرد و افزایش بهره‌وری سازمان‌ها خواهد داشت.