تا همین چند سال پیش مراجعه به بانک‌ها، تنها راه انجام ساده‌ترین امور مالی مانند تسویه قبوض، پرداخت شهریه دانشگاه یا ارسال پول به سایر نقاط بود. به عبارتی انجام امور مالی و نظارت بر اجرای آنها به‌صورت متمرکز یا Centralized به عهده یک نهاد میانجی مانند بانک بود که کلیه فعالیت‌های مالی را مدیریت و کنترل می‌کرد.
در ادامه قصد داریم اقتصاد متمرکز یا Centralized Finance را بیشتر معرفی نموده و تفاوت‌های آن با امور مالی غیر متمرکز (DeFi) را مورد بررسی قرار دهیم.
معرفی امور مالی متمرکز یا CeFi
تاریخ پیدایش امور مالی متمرکز یا Centralized Finance که به اختصار با CeFi نمایش داده می‌شود به چند هزار سال پیش در بین النهرین باستان یا عراق امروزی باز می‌گردد!
از آن زمان تا به امروز، انسان از کالاهای مختلفی، حتی از مایملک خود به عنوان ارز یا پول استفاده کرده است. از جمله مهمترین این کالاها می‌توان دام، زمین، صدف، فلزات گرانبها مثل طلا و نقره که در حال حاضر نیز بعنوان یک کلاس دارایی ذخیره کننده ارزش، از مقبولیت جهانی برخوردار هستند را نام برد؛ ارزهای فیات از آخرین و به‌روزترین نمونه‌ها هستند که در دهه‌های اخیر، مورد استفاده قرار گرفتند.
با توجه به توضیح فوق، یک ارز می‌تواند دارای ارزش ذاتی باشد (مانند یک قطعه زمین) یا می‌توان به آن ارزشی نسبت داده می‌شود (مانند ارزهای فیات). فیات همان پول کاغذی یا سکه‌ای رایج در کشورها است که مردم برای خرید و فروش روزانه خود از آن استفاده می‌کنند.
دلار آمریکا، یورو در کشورهای اروپایی و ریال ایران نمونه‌هایی از پول فیات هستند. برخلاف باور رایج بین مردم، فیات پول بدون پشتوانه است و طلا و نقره نگهداری شده در خزانه کشورها، پشتوانه آن نیست!
همانطور که بیان شد، فیات ارزش ذاتی ندارد. پس ارزش آن چطور تعیین می‌شود؟ ثبات اقتصادی دولت هر کشور(نهاد مسئول چاپ پول)، ارزش و اعتبار فیاتِ آن کشور را تعیین می‌کند. در واقع پشت هر فیات یک نهاد یا سازمان مرکزی مانند دولت وجود دارد که از ارزش مالی آن حمایت می‌کند و فرماندهی نیروی نظامی را بر عهده دارد. تمامی تلاش‌های شناخته شده برای ایجاد یک ارز و سیستم مالی با ثبات و دائمی براساس مفهوم نهاد متمرکز بنا شده است.
امور مالی متمرکز چگونه کار می‌کند؟
در اقتصاد سنتی، همیشه یک نهاد مرکزی وجود دارد که سیستم مالی را کنترل کرده و نقش یک واسطه یا شخص ثالث را دارد. این سازمان متمرکز می‌تواند دولت، بانک مرکزی یا هر موسسه مالی دیگر باشد. اقتصاد متمرکز شکل سنتی امور مالی است و به طور معمول از ارز فیات برای مبادلات و معاملات استفاده می‌کند.
در امور مالی متمرکز یا سیفای، کنترل دارایی افراد تا حدی در اختیار نهاد مالی مرکزی قرار می‌گیرد. برای مثال انجام عملیات مالی تنها محدود به ساعات کاری بانک‌ها می‌شود. پروسه انتقال وجه از طریق بانک ممکن است چند روز زمان ببرد و یا تعیین کننده زمان تسویه و واریز وجه این سازمان متمرکز است.
علاوه بر این موارد، بانک برای انجام تراکنش‌های مالی به اطلاعات فردی و همچنین مدارک شناسایی نیاز دارد. این روال انجام هر گونه عملیات مالی را با هویت فرد گره می‌زند. اما CeFi در رمزارزها یا کریپتوکارنسی به چه معناست؟
امور مالی متمرکز در دنیای ارزهای دیجیتال به معنای ارائه خدمات و محصولات مالی آشنا مانند خرید و فروش، کسب سود و اخذ وام از طریق تکنولوژی بلاک چین و به واسطه یک صرافی متمرکز (Centralized Exchange) است.
صرافی‌های متمرکز فعال در اکوسیستم سیفای از شرایط و ضوابط تعیین شده توسط بانک مرکزی و یا دولت محل فعالیت‌شان پیروی می‌کنند. اجرای روش‌های احراز هویت (KYC) و قوانین ضد پولشویی (AML) از مهمترین قوانین مورد اجرا در صرافی‌های متمرکز (CEX) است. به بیان ساده، سیفای بازار کریپتوکارنسی را به همان روش رایج در بانکداری قانون‌گذاری، تنظیم و مدیریت می‌کند.
بیشتر بخوانید: صرافی های ارز دیجیتال؛ معرفی انواع و نحوه کار
عملکرد صرافی متمرکز مشابه با بانکداری مرسوم است. صرافی بایننس، کوین بیس و کراکن از صرافی‌های متمرکز مشهور فعال در سطح بین‌المل را در نظر بگیرید. کاربران این پلتفرم‌های آنلاین می‌توانند با ایجاد حساب کاربری برای ارسال، دریافت و همینطور خرید و فروش ارزهای دیجیتال استفاده کنند.
خرید و فروش ارز دیجیتال، در حال حاضر یکی از رایج‌ترین خدمات ارائه شده در اکوسیستم امور مالی متمرکز است. اما برخی از صرافی‌های متمرکز خدمات متنوع دیگری از جمله مارجین ترید، وام و بیمه را نیز به کاربران خود ارائه می‌دهند.
این نهاد میانجی علاوه بر ارائه خدمات بانکی آشنا برای کاربران بازار کریپتوکارنسی، از سرمایه کاربران در کیف پول حضانتی صرافی نیز نگهداری می‌کند. کیف پول حضانتی ارز دیجیتال مشابه حساب بانکی است که کلیدهای خصوصی مربوط به دارایی رمز ارزی کاربران را ذخیره می‌کند.
سرویس کیف پول حضانتی به کاربران کمک می‌کند نگران گم شدن عبارت بازیابی، سرقت و یا هک گوشی خود نباشند. البته در صورتیکه رویه‌های امنیتی صرافی شکست بخورد، دارایی کاربران در معرض خطر جدی قرار می‌گیرد.
صرافی‌های قدرتمند ارز دیجیتال مجهز به سیستم‌های امنیتی بسیار پیشرفته‌ای هستند که با به‌روزرسانی‌های مداوم روال‌های امنیتی خود از حملات هکری جلوگیری می‌کنند و شکست لایه‌های امنیتی آنها کار سخت و دشواری است. همچنین معمولا صرافی‌های معتبر، تعدادی از کارکنان خود را برای پاسخگویی به سوالات و مشکلات کاربران به صورت ۷/۲۴ اختصاص می‌دهند. بدین صورت با ارائه خدمات پشتیبانی باکیفیت علاوه بر جلب اعتماد کاربران، راحتی و امنیت بیشتری را برای آنها به ارمغان می‌آورند.
مزایا و معایب سیفای
با اینکه سال های متمادی از حضور سیستم های سنتی پرداخت (CeFi) در میان کاربران می‌گذرد، اما این سیستم ها خود دارای نقاط قوت و ضعف متعددی هستند که در ادامه به برخی از آن ها اشاره می‌کنیم.
نقاط قوت امور مالی متمرکز
- قدمت بالاتر نسبت به امور مالی غیر متمرکز
- تعداد کاربران بیشتر سیفای
- وجود سیستم های نظارتی در امور مالی متمرکز که منجر به اعتماد بیشتر کاربران به این نوع سیستم های پرداخت می‌شود
- سادگی کار با سیستم های مبتنی بر امور مالی متمرکز؛ به عنوان مثال برای استفاده از نرم افزار PayPal نیاز به دانش تخصصی نیست
- تعدد خدمات مالی در امور مالی متمرکز
- وجود خدمات مشتریان و پشتیبانی در امور مالی متمرکز
اما سیفای دارای نقاط ضعف فراوانی نیز هست که در ادامه تعدادی از آن ها را بیان می‌کنیم.
نقاط ضعف امور مالی متمرکز
- وجود واسطه ها و در نتیجه کارمزدهای بالاتر تراکنش ها
- نرخ بهره میانگین عموما پایین تر از ۱ درصد
- فرایندهای طولانی مدت برای تایید تراکنش ها
- لزوم احراز هویت و بررسی سوابق اعتباری
- فقدان کنترل کامل کاربران بر دارایی های خود
- احتمال دستکاری تراکنش ها و سانسور اطلاعات مالی
حال که با اقتصاد سنتی یا همان امور مالی متمرکز (CeFi) آشنا شدید، نوبت به معرفی اقتصاد غیر متمرکز (DeFi) می‌رسد.
دیفای یا امور مالی غیر متمرکز چیست؟
«DeFi» مخفف عبارت Decentralized Finance و یک سیستم مالی جدید و به معنی امور مالی غیر متمرکز است. منظور از امور مالی، خدماتی است که در بانک‌ها ارائه می‌شود، مانند انتقال وجه، وام‌دهی و یا سپرده‌گذاری.
به زبان ساده دیفای (Decentralized Finance) را می‌توان نوعی پلتفرم رمزنگاری شده دانست که به کمک فناوری بلاک چین و با ایجاد یک سیستم مالی جدید بر بستر اینترنت واسطه های مالی را حذف کرده، جایگزین مکانیسم اعتماد موجود در اقتصاد سنتی می‌شود و به کاربران اطمینان خاطر بیشتری برای انجام مبادلات مالی آن ها می‌دهد.
این سیستم مالی جدید، به هیچ نهاد واسط یا سازمان ثالثی برای مدیریت نیاز ندارد و با استفاده از فناوری بلاکچین فعالیت می‌کند. به زبان ساده دیفای بانک مجازی غیر متمرکز است.
اکوسیستم دیفای از صدها اپلیکیشن مختلف توسعه داده شده بر بستر بلاک چین، تشکیل شده است. این اپلیکیشن‌های غیر متمرکز که به اختصار DApps نامیده می‌شوند با به‌کارگیری قراردادهای هوشمند، ارائه خدمات مالی بدون نیاز به نهاد مرکزی مانند بانک، دولت یا سایر سازمان‌های مالی را فراهم کرده‌اند. خدماتی نظیر وام‌دهی، سپرده‌گذاری، ترید و…
با این حال، دیفای هنوز مراحل اولیه خود را می‌گذراند و استفاده از آن نیازمند دانش و همچنین مقداری آسودگی خاطر برای سرمایه‌گذاری است. از این بابت می‌گوییم آسودگی خاطر داشته باشید چرا که دیفای یک سیستم مالی بسیار جدید است و هنوز در دوران طفولیت قرار دارد! به همین دلیل احتمال از دست رفتن بخشی یا تمامی سرمایه‌گذاری فرد به دلیل خطای برنامه‌نویسی، حمله هکرها یا حتی اشتباه ساده کاربر در این سیستم وجود دارد.
امور مالی غیر متمرکز چگونه کار می‌کند؟
«دیفای» در تلاش است اکثر خدمات و محصولات مالی مورد استفاده اشخاص حقیقی و حقوقی در سیستم اقتصادی سنتی را با استفاده از فناوری‌های بلاکچین و قراردادهای هوشمند ارائه کند. بنابراین دیفای مبتنی بر بلاک چین است و معمولا از بلاک چین اتریوم استفاده می‌کند. اما سوال اینجاست که بلاک چین و قرارداد هوشمند چگونه به حذف نهادهای میانجی در اکوسیستم دیفای کمک می‌کنند؟
در سیستم بانکی، سابقه تراکنش‌ها در پایگاه داده خصوصی تحت مالکیت بانک ثبت و ذخیره می‌شود اما با کمک فناوری بلاکچین، اطلاعات مربوط به تمام تراکنش‌ها در شبکه‌ای از بلاک‌ها ثبت و ذخیره می‌شود.
بلاک چین در حقیقت یک دفتر کل است که یک نسخه از آن در اختیار همه کاربران شبکه قرار دارد. کاربران با استفاده از مکانیسم‌های اجماع مانند اثبات کار (PoW) یا اثبات سهام (PoS)، درباره صحت و درستی تراکنش‌های شبکه به اجماع می‌رسند. سپس تراکنش‌های تایید شده در شبکه ذخیره شده و به صورت یک بلاک جدید به بلاک چین اضافه می‌شود.
از طرفی کلیه بلاک‌ها از طریق دیتای موجود در هر بلاک بصورت زنجیروار به هم متصلند و هیچ راهی برای تغییر این زنجیره از بلاک‌ها وجود ندارد. این مفهوم در کنار سایر پروتکل‌های امنیتی، ماهیت امن بلاکچین را تشکیل می‌دهد و به این صورت، نیاز به کنترل تراکنش‌ها توسط یک نهاد یا سازمان مرکزی مثل بانک حذف می‌شود.
حذف موفقیت‌آمیز نهاد میانجی بانک از پروسه ارسال پول، جامعه ارزهای دیجیتال را برای یافتن راهکارهایی جهت حذف این نهادِ واسطه از سایر امور مالی مانند وام گرفتن مصمم‌تر نمود. همانطور که در سیستم بانکی برای عملیات دریافت وام، روال وثیقه‌گذاری وجود دارد که با ثبت در یک قرارداد رسمی، کاربران را از انجام آن مطمئن می‌سازد در دیفای نیز به فناوری دیگری علاوه بر بلاک چین نیاز است تا اطمینان لازم جهت انجام تراکنشی مانند دریافت وام حاصل شود. این موضوع پیچیده‌تر از ارسال همتا به همتا در بستر بلاک چین است که تنها به تایید پرداخت توسط شخص ارسال‌کننده نیاز است و بررسی دیگری ندارد.
با ظهور قراردادهای هوشمند بر بستر بلاک چین اتریوم و امکان ثبت قرارداد و تعریف شرایط مختلف برای آن، دیفای یا امور مالی غیرمتمرکز متولد شد. این تکنولوژی، قطعه کدهای برنامه‌نویسی شده‌ای است که یک قرارداد یا توافق را تعریف کرده و تضمین می‌کند که طرف اول و دوم یک قرارداد هر دو به توافق خود تا پایان عمل می‌کنند. کانترکت‌های هوشمند به صورت خودکار و بدون نیاز به واسطه اجرا می‌شوند.
اتریوم دیفای را اینگونه معرفی می‌کند:
DeFi یک سیستم مالی باز و جهانی است که برای عصر Internet ساخته شده. این سیستم جایگزین سیستمی می‌شود که غیرشفاف است، کنترل‌های سخت‌گیرانه دارد و از زیرساخت‌ها و پروسه‌هایی تشکیل شده است که چندین دهه از عمر آنها می‌گذرد.
در دیفای، ارزهای دیجیتالی مانند بیت کوین و اتریوم به عنوان ارزهای بنیادین، سولانا به عنوان بستر ایجاد توکن های غیر قابل معاوضه، تتر و دای به عنوان استیبل کوین‌ها می‌توانند خدمات مالی مشابهی با ارزهای فیات مثل دلار آمریکا ارائه کنند.
مزایا و معایب دیفای
علیرغم نوظهور بودن امور مالی غیر متمرکز (DeFi) نسبت به سیستم های پرداخت سنتی (سیفای)، این شیوه پرداخت خود دارای نقاط قوت و ضعف متعددی است که در ادامه به بررسی بیشتر آن ها می‌پردازیم.
نقاط قوت امور مالی غیر متمرکز
- امکان قفل کردن (استیکینگ) دارایی ها برای دریافت پاداش و نیز حق رای
- کنترل کامل کاربر بر دارایی های خود
- عدم وجود نهادهای نظارتی و بانک ها در مسیر تراکنش های مالی
- کاهش زمان انجام تراکنش ها به واسطه عدم نیاز به احراز هویت و بررسی اعتبار کاربران
- کاهش چشمگیر هزینه تراکنش ها
- نرخ بهره میانگین بسیار بالاتر در سیستم های مالی غیر متمرکز؛ ۱۰ الی ۱۲ درصد و یا حتی بالاتر
علاوه بر نقاط قوت، سیستم های پرداخت غیر متمرکز دارای نقاط ضعف بسیاری نیز هستند.
نقاط ضعف امور مالی غیر متمرکز
- آسیب پذیری پروتکل های دیفای در برابر هک به واسطه استفاده از قراردادهای هوشمند Open Source (کد باز)
- امکان بروز چالش در استفاده برای کاربران تازه کار؛ به واسطه رمزنگاری و استقرار این نوع سیستم های پرداخت بر بستر بلاک چین
- اعتبار پایین و عدم ضمانت در انجام تراکنش ها به واسطه نوظهور بودن امور مالی غیر متمرکز
- عدم وجود نهادهای نظارتی جهت اطمینان از انجام تراکنش های مالی و در نتیجه ریسک بالاتر
- ریسک بالای سرمایه گذاری در دیفای به واسطه تغییر ناگهانی قیمت دارایی های دیجیتال
مقایسه امور مالی متمرکز و غیر متمرکز
افزایش پذیرش و کاربرد فزاینده فناوری بلاک چین در سطح جهان و پیشبرد صنعت کریپتوکارنسی، هدف مشترکی است که هر دو سیستم مالی متمرکز (CeFi) و غیر متمرکز (DeFi) با به‌کارگیری روش‌های مختلف آن را دنبال می‌کنند. اما تفاوت‌های اساسی بین این دو سیستم وجود دارد که در ادامه بررسی می‌کنیم.
در جدول زیر به‌طور خلاصه، ویژگی های سیفای و دیفای را مورد مقایسه قرار داده ایم.
| ویژگی ها | امور مالی متمرکز (CeFi) | امور مالی غیر متمرکز (DeFi) |
| احراز هویت | دارد | ندارد |
| حضانتی | هست | نیست |
| تبدیل فیات به ارز دیجیتال | دارد | ندارد |
| راه‌حل‌های میان زنجیره ای | دارد | ندارد |
| پشتیبانی از مشتریان | دارد | ندارد |
| رعایت قوانین و مقررات | بله، بستگی به محل فعالیت دارد. | در حال توسعه |
| سقف برداشت / محدودیت در حجم معامله | دارد | ندارد |
| پایگاه داده مرکزی | دارد | ندارد |
| ایجاد تغییر در قوانین یا عملکرد | توسط مدیریت تعیین می‌شود. | تغییرات در سطح قرارداد هوشمند اعمال می‌شود. |
| سهم از متوسط حجم معاملات | ۹۶٪ | ۴٪ |
آینده متعلق به کدام اقتصاد است؛ متمرکز یا غیر متمرکز؟
تغییر و تحولات اقتصاد جهانی مدت‌هاست که شروع شده است. سازمان‌های مالی زیادی تلاش کرده‌اند مانع تبدیل شدن ارزهای دیجیتال به یک کلاس دارایی شوند. اما حتی بزرگترین سازمان‌های مالی دنیا مانند صندوق بین‌المللی پول نیز نتوانسته‌اند مانع پذیرش این دارایی جدید در اکوسیستم پولی جهان شوند.
سوال اساسی این است که این نظام مالی جدید قرار است چگونه حرکت کند؟ چه نهاد یا سازمانی این سیستم را کنترل خواهد کرد؟ قوانین آن چگونه تنظیم می‌شود؟
افراد علاقه‌مند به ارزهای دیجیتال بر این باورند که هیچ نهاد و سازمانی نباید کنترلی بر تراکنش‌ها داشته باشند. به عقیده آنها، امور مالی غیر متمرکز (DeFi) آینده اقتصاد جهان است. هر نوع معامله و تبادلی مستقیما از یک فرد به فرد دیگر انجام می‌شود و از آنجایی که به نهاد یا شخص ثالثی نیاز نیست، بانک‌ها و سازمان‌های مالی مرکزی نیز وجود نخواهند داشت.
اقتصاد غیر متمرکز یا همان دیفای، آزادی عمل و نرخ‌های بهره جذابی به کاربران ارائه می‌کند. به لطف عدم نیاز به احراز هویت و شبکه‌های پرمیشنلس، دیفای توانسته است سرعت بالایی برای اجرای تراکنش‌ها ارائه و دنیای سیستم‌های مالی را زیرورو کند. به طور کل Decentralized Finance پتانسیل رشد قابل توجهی دارد؛ در عین حال این سیستم مالی نوظهور هنوز اول راه است و مشکلات و ایراداتی در آن به چشم می‌خورد که بهتر است برای سرمایه‌گذاری ابتدا همه جوانب آن به طور کامل سنجیده شود.
